Đặng Đức Vĩ
Thứ Ba, 20/09/2016
Sinh năm 1835 tại làng Đông Bình, tổng Hòa Bình huyện Tuy Hòa (nay là thôn Đông Bình, xã Hòa An, huyện Phú Hòa). Theo gia phả họ Đặng cho biết: tổ tiên là người Thanh Hóa đã từng theo Phù nghĩa hầu Lương Văn Chánh trong cuộc Nam tiến lập nhiều công lớn trong việc khai phá vùng đất Phú Hòa trong những ngày đầu mở cõi ở thế kỷ XVII. Ông Vĩ đã từng giữ một chức quan võ dưới triều Tự Đức, nhưng vì chán cảnh vua quan bất tài, chỉ lo vun vén quyền lợi cá nhân, không đếm xỉa đến lợi ích chung của dân tộc, từng bước đầu hàng giặc nên ông đã từ quan về nhà quy ẩn.
Kim Bình, Huyện Phú Hòa - những dấu ấn văn hóa
Sinh năm 1835 tại làng Đông Bình, tổng Hòa Bình huyện Tuy Hòa (nay là thôn Đông Bình, xã Hòa An, huyện Phú Hòa). Theo gia phả họ Đặng cho biết: tổ tiên là người Thanh Hóa đã từng theo Phù nghĩa hầu Lương Văn Chánh trong cuộc Nam tiến lập nhiều công lớn trong việc khai phá vùng đất Phú Hòa trong những ngày đầu mở cõi ở thế kỷ XVII. Ông Vĩ đã từng giữ một chức quan võ dưới triều Tự Đức, nhưng vì chán cảnh vua quan bất tài, chỉ lo vun vén quyền lợi cá nhân, không đếm xỉa đến lợi ích chung của dân tộc, từng bước đầu hàng giặc nên ông đã từ quan về nhà quy ẩn.
Năm 1885, khi có hịch Cần Vương của vua Hàm Nghi, ông đã cùng với Trần Đôn - người làng Quy Hậu và các thân hào, nhân sĩ trong tổng Hòa Bình ứng nghĩa chiêu tập lực lượng Thứ xá, xây dựng căn cứ tại Núi Sầm. Đặng Đức Vĩ được nghĩa quân suy tôn chức Đề đốc phụ trách khu vực phía bắc sông Đà Rằng.
Dưới sự lãnh đạo của Đặng Đức Vĩ, quân thứ tổng Hòa Bình đã tham gia đắc lực vào trận đánh thành An Thổ, trung tâm của chính quyền tay sai thân Pháp ở Phú Yên vào tháng 9/1885. Trong trận vây ráp huyện thành Tuy Hòa tháng 10/1885, lực lượng nghĩa quân tại căn cứ Núi Sầm đóng vai trò chủ đạo trong việc bao vây, cô lập, triệt đường tiếp tế tiến tới tấn công tiêu diệt cứ điểm cố thủ cuối cùng của chính quyền thân Pháp, giải phóng hoàn toàn Phú Yên, đưa phong trào Cần Vương đạt đỉnh cao.
Giữa tháng 2/1887, quân Pháp và Trần Bá Lộc đánh vào phía nam Phú Yên. Đặng Đức Vĩ chỉ huy quân thứ Hòa Bình chiến đấu ngăn cản bước tiến của giặc trong các trận đánh ở đèo Ngọc Phong, chợ Phước Hậu và phủ lỵ Tuy Hòa. Biến vùng tả ngạn sông Đà Rằng thành chiến địa chôn thây quân thù, đồng thời bảo vệ lực lượng nam Phú Yên rút về các căn cứ sơn phòng Vân Hòa, Tân Lương, Tổng Binh tiến hành kháng chiến lâu dài. Sau khi phong trào Cần Vương thất bại, Đặng Đức Vĩ đã khước từ mọi cám dỗ của kẻ thù về vinh hoa phú quý và chấp nhận tù đày để giữ tròn khí tiết của người sĩ phu khi sự nghiệp chưa thành. Sau khi ra tù, ông Vĩ trở về đưa vợ con lên xứ Đồng Găng, thôn Lạc Giang (nay thuộc xã Sơn Thành Tây, huyện Tây Hòa) vỡ đất, khai hoang sinh sống, bất hợp tác với chính quyền thực dân và nuôi chí về công cuộc cứu nước còn đang dang dở. Ông mất khoảng năm 1896 tại quê nhà.
Trong gia phả họ Đặng còn ghi lại bài thơ đề cập đến tiểu sử Đặng Đức Vĩ, trong đó có những câu:
“Phái nhất Đặng tộc có ông
Đức Đặng Đức Vĩ dày công dùi mài
Văn hay, võ giỏi nhiều tài
Chức Chánh Đề đốc gươm dài lệnh ban
Tiền hô, hậu ủng huy hoàng
Quân canh lính gác dinh quan Chánh đề
Trần Đôn - Quy Hậu phó đề
Núi Sầm trú sở luận bề việc chung
Đến khi Pháp chiếm miền Trung
Từ quan ông bước sang cùng Văn Thân”...
Xem thêm: http://www.hodangmientrung.com/danh-nhan-nhan-vat-lich-su/709.aspx