Di tích lịch sử văn hóa Quốc gia Đền Xuân Úc
Thứ Năm, 02/04/2015
Là di tích lịch sử cấp quốc gia, đền thờ vị tướng Đặng Tế, một vị tướng ở thời nhà Lý. Đặng Tế sinh năm Mẫu Dần (1038) ở làng Đông, ấp Văn Úc, Tổng Quỳnh Hậu, Quỳnh Lưu, Quỳnh Lưu, Nghệ An, nay là Quỳnh Liên, Quỳnh Lưu, Nghệ An.
Là di tích lịch sử cấp quốc gia, đền thờ vị tướng Đặng Tế, một vị tướng ở thời nhà Lý. Đặng Tế sinh năm Mẫu Dần (1038) ở làng Đông, ấp Văn Úc, Tổng Quỳnh Hậu, Quỳnh Lưu, Quỳnh Lưu, Nghệ An, nay là Quỳnh Liên, Quỳnh Lưu, Nghệ An. Ông là con Ngài Đặng Hữu Tính làm quan giữ chức Hữu hiệu úy trấn chủ biên viễn. Đặng Tế làm quan giữ chức Đại tướng quân, triều Lý Thánh Tông (1054-1072).
Ông có tướng mạo khôi ngô, tuấn tú, học giỏi, làm tướng giỏi, tinh thông binh pháp và giỏi cả văn học. Lý Thánh Tông là vua nhân từ, yêu dân như con, thương kẻ lầm lỡ mà phải tù tội, sai quan hữu ty (coi tù) Đặng Thế Tư cấp thêm chăn chiếu và cơm no ngày hai bữa cho phạm nhân. Vua muốn dùng văn học để khai hóa cho dân nên cho lập nhiều Văn Miếu, tô tượng Chu Công Khổng Tử và 72 tiên hiền để thờ. Về việc binh chính Lý Thánh Tông cũng cho định lại, rất có hiệu ứng, đến nỗi nhà Tống cũng phải bắt chước. Vì vậy trong 17 năm trị vì, trong nước dân sống an bình, có cuộc sống ấm no.
Đến năm Kỷ Dậu (1069), quân Chiêm Thành đưa quân qua quấy nhiễu, vua đích thân cùng Đặng Tế và một số võ quan khác ra trận nhưng đánh mãi không thắng. Đang định rút quân về thì biết tin ở nhà Nguyên phi Ỷ Lan được nhân dân khen ngợi về giúp vua trị quốc. Vua an lòng mà nói rằng “một người đàn bà mà trị nước được như thế, thế mà ta mang quân đi đánh Chiêm Thành lại không thành công thì không thấy xấu hỗ sao”. Vua đành trở lại thúc quân đánh bắt được vua Chiêm Thành là Chế Cú, buộc Chế Cú phải dâng ba châu Đại Ly, Ma Linh và Bố Chính để chuộc mạng chết. Thánh Tông chấp thuận. Thắng trận trở về, vua mở hội khai quân và khen ngợi Nguyên phi Ỷ Lan.
Ngài Đặng Tế được phong chức Đô sát đại tướng quân chỉ huy năm đạo quân tiếp tục đi trấn ải Phương Nam. Trong trận truy quét quân Chiêm Thành trên sông Mai Giang, ngài chiến đấu dũng cảm và đã tử trận. Vua và cả triều đình thương xót phong cho ông Tùy Tiến Khai Quốc Trung Hưng Thiên Nam Thượng Đẳng Phúc Thần.
Nguyễn Văn Hợp